W każdym, nawet małym zbiorniku możemy mieć czystą wodę, pod warunkiem, że zachowamy równowagę biologiczną żyjących w niej mikroorganizmów, roślin i ryb… . Tekst przybliża problemy filtracji wody w oczkach wodnych i pomaga przy doborze odpowiedniego filtra.
W naturalnych stawach i jeziorach najważniejsze funkcje oczyszczające pełnią głównie rośliny strefy bagiennej. Do swojego wzrostu wykorzystują substancje pobierane z wody i dna, a w procesie asymilacji produkują tlen. W ten sposób ograniczają rozrost niepożądanych glonów. W dużych zbiornikach taki „naturalny filtr roślinny” z reguły wystarcza do utrzymania czystej, dobrze natlenionej wody. Natomiast w przydomowych oczkach wodnych najczęściej występuje brak równowagi biologicznej, spowodowany zbyt dużą liczbą ryb i zbyt małą ilością roślin lub ich nieodpowiednim doborem gatunkowym. Odchody ryb oraz resztki pokarmu są także znakomitą pożywką dla bakterii i glonów.
Ponadto podłoże użyte do sadzenia roślin wodnych zbyt bogate w substancje odżywcze może spowodować intensywny rozwój glonów (należy stosować specjalne podłoże do sadzenia roślin wodnych). Niekontrolowany rozrost glonów nasila się w czasie upałów, kiedy mikroorganizmy mnożą się szybciej. Jeżeli chcemy zapobiec tym zjawiskom i stworzyć warunki zbliżone do panujących w naturalnym stawie, konieczne będzie zainstalowanie pompy oraz filtra biologicznego, w którym zachodzą procesy oczyszczania identyczne jak w naturalnym zbiorniku, tzn. rozkład związków azotu przez bakterie na złożu biologicznym. Filtr taki musi pracować przez cały czas, ponieważ zatrzymanie przepływu wody na więcej niż 3 godziny zabije w nim rozwiniętą florę bakteryjną i przestanie on być filtrem biologicznym.
Wybór filtra
Zanim wybierzemy się do sklepu, musimy wiedzieć jaki filtr jest nam potrzebny tzn. na jaką pojemność oczka wodnego i zadać sobie pytanie, jakich zanieczyszczeń chcielibyśmy się pozbyć, czy mechanicznych (czyli różnego rodzaju zawiesin, cząsteczek unoszących się w wodzie, osadów dennych), czy też biologicznych ( rozpuszczonych w wodzie związków chemicznych, zwłaszcza azotowych).
Filtr powinien mieć przepustowość co najmniej taką, by w ciągu doby cała woda z sadzawki przepłynęła przez niego 3-4 razy. Oznacza to, że w przypadku zbiornika o pojemności 8 tyś. litrów przepustowość filtra nie może być mniejsza niż 1000 l/h (litrów na godzinę).
Jeśli chodzi o pojemność jeziorka to najdokładniejszy wynik dają odczyty wodomierza tuż przed napełnieniem oczka wodą i po napełnieniu – od wartości końcowej trzeba odjąć wartość początkową. Szacunkowo można obliczyć objętość oczka wodnego mnożąc trzy wymiary – długość, szerokość, głębokość. Jeżeli oczko wodne leży w miejscu słonecznym i ma głębokość mniejszą niż 75 cm, do wyliczonej objętości powinniśmy dodać 25%.
Rodzaje filtrów
Filtry zewnętrzne biologiczne ciśnieniowe (np.: BIOCLIN).
Są to filtry, ustawiane na brzegu stawu lub w jego pobliżu z możliwością całkowitego zamaskowania (np. poprzez wkopanie w ziemię), z których wypływająca woda może być przepompowana na około 1m w górę. Wstępne oczyszczanie mechaniczne wody ze stawu w takim filtrze następuje na dwóch warstwach różnej gęstości specjalnej gąbki filtracyjnej. Na tym etapie zostaje ona pozbawiona większych zanieczyszczeń – grudek podłoża, fragmentów liści i igieł.
- Właściwe oczyszczanie biologiczne odbywa się podczas przepływu wody przez zespół złóż aktywnych:
- węgiel aktywny, który usuwa szkodliwe dla ryb substancje chemiczne i toksyczne
- zeolit, który rozkłada zawarte w wodzie fosforany i azotany
- lawa wulkaniczna i spieki ceramiczne są to złoża nieaktywne chemicznie, posiadające natomiast bardzo rozbudowaną powierzchnię, na której osadzają się pożyteczne kolonie bakterii powodujące rozkład biologicznych zanieczyszczeń, takich jak amoniak i azotyny w nieszkodliwe azotany
- biojeżyki specjalnie zaprojektowane plastikowe kształtki spełniające podobną rolę jak lawa, dodatkowo odseparowują oczyszczoną wodę od osadów dennych filtra.
Jeszcze skuteczniejsze efekty w walce z zaglonieniem daje połączenie filtra biologicznego z lampą UV-C, zapewniające pełen proces oczyszczania biologicznego i mechanicznego wody.
.
Lampy UV-C – nazywane są pogromcą alg. W większości nowoczesnych filtrów są one standardowym wyposażeniem. Urządzenia takie emitują światło ultrafioletowe wysokiej częstotliwości, które działa zabójczo na jednokomórkowe organizmy, w tym także glony. Promieniowanie UV-C powoduje też zbijanie ich w większe cząsteczki, które następnie są wychwytywanie przez gąbki w filtrze.
Uwaga – lampy należy montować zawsze od strony wlotu do filtra, nigdy na wylocie! Nie wolno ich używać bez innych urządzeń oczyszczających, ponieważ obumarłe organizmy stałyby się dobrą pożywką dla nowych glonów.
Filtry roślinne – to małe plastikowe zbiorniczki (wypraski), które wkopuje się obok stawu i obsadza roślinami (np. pałką wodną, trzciną, tatarakiem, kosaćcem, tojeścią i miętą wodną) pochłaniającymi związki azotu z wody. Woda ze stawu przepływająca przez ich strefę korzeniową oczyszcza się. Takie filtry są skuteczne zwłaszcza dla małych zbiorników wodnych.
Co jest potrzebne do funkcjonowania filtra?
Filtry nie są urządzeniami działającymi samodzielnie; powinny być podłączone do pompy, która tłoczy do nich wodę. Taka pompa zasysa brudną wodę z dna jeziorka i doprowadza ją do filtra. Pompa taka musi charakteryzować się solidną konstrukcją, gdyż będzie pracować cały sezon bez przerwy. Do zasilania filtra nie można użyć ogólnie dostępnych pomp fontannowych, ponieważ wyposażone są one w filtry gąbkowe, które się zapychają i trzeba je często czyścić, a zdjęcie filtra gąbkowego może doprowadzić do zatarcia pompy. Do filtrów należy użyć specjalne pompy przeznaczone do pompowania brudnej wody, gdyż zapewnią one długotrwałą i bezawaryjną pracę zespołu filtracyjnego. Wydajność pompy (wyrażana w litrach tłoczonej wody na godzinę) nie może być większa od dopuszczalnej przepustowości filtra. Jeśli wydajność będzie za duża to zbyt silny strumień przepływającej wody (zwiększa się przy tym ciśnienie) może doprowadzić do uszkodzenia obudowy. Poza tym bakterie nie są w stanie efektywnie oczyszczać zbyt szybko płynącej wody, a nagromadzony osad zamiast pozostawać w filtrze, może być wypłukiwany do jeziorka.
Przy zakupie pompy kierujmy się następująca zasadą: pompa powinna przepompować wodę w stawie 3-4 razy na dobę. I tak na przykład do stawu o pojemności 22.000 litrów najbardziej odpowiedni będzie filtr na 25.000 litrów wody, a pompa o maksymalnym przepływie 3666 l/h (pojemność stawu x 4 / 24 godziny), tj. 22.000 x 4 / 24 = 3666 l/h.
Dobierając pompę należy pamiętać o spadku ciśnienia związanym z odległością i różnicą poziomów pomiędzy pompą i filtrem.
Żeby zapewnić jak najlepszą cyrkulację wody w stawie, dobrze jest umieścić pompę w najgłębszym miejscu zbiornika, a filtr na którymś z brzegów – oba urządzenia jak najdalej od siebie. Warto zbudować też mały strumyk lub kaskadę, którą spływałaby oczyszczona przez filtr woda.
Każdy ruch wody w zbiorniku ma zbawienny wpływ na ekosystem sadzawki, gdyż dzięki temu jeziorko się natlenia. W tym celu można również użyć różnej wydajności pompki napowietrzające.
Dla zachowania równowagi biologicznej w stawie bardzo istotne jest niedopuszczenie do opadania na dno stawu liści, igliwia i innych zanieczyszczeń. Bardzo skuteczne jest wtedy zastosowanie urządzenia (skimmera) zbierającego drobne pływające zanieczyszczenia z powierzchni oczka. Woda zasysana jest przez pompę i w ten sposób powstaje niewielki prąd przypowierzchniowy wciągający zanieczyszczenia do osadnika w skimmerze (należy pamiętać aby go regularnie oczyszczać). W okresie jesiennym niezbędne jest zastosowanie specjalnej siatki rozpinanej nad stawem i zapobiegającej opadaniu liści na dno stawu.
Ryby w stawie
Hodowanie w oczku ryb sprawia wiele przyjemności, często też staje się ulubionym hobby właścicieli ogrodu. Niestety, ich nadmiar w stawie może doprowadzić do silnego zanieczyszczenia wody i zachwiania równowagi biologicznej. Liczba ryb w każdym oczku wodnym powinna być kontrolowana. W stawach ogrodowych stosuje się następującą normę: łączna długość wszystkich ryb nie powinna być większa niż 24cm na każde 1000 litrów wody (należy pamiętać, że ryby dość szybko się rozmnażają). W przypadku oczka wodnego o pojemności 5 tyś. litrów (5m3) wynosi ona 120cm, czyli możemy wpuścić do niego 10 ryb długości 12cm lub więcej ryb o mniejszej długości. Zasada ta oczywiście dotyczy oczka, gdzie sprawnie funkcjonuje pompa i filtr. Przyczyną zanieczyszczenia jeziorka często bywa niewłaściwy sposób dokarmiania ryb.
Pokarm pływający w postaci pałeczek, granulek lub płatków powinien utrzymywać się na powierzchni wody (istnieje również pokarm tonący dla ryb żerujących przy dnie). Zawsze podajemy go rybom tylko tyle, ile są w stanie zjeść w ciągu 2-5 minut. Żeby pokarm nie rozpływał się po powierzchni stawu należy zastosować pływające karmidło. Dokarmianie ryb zawsze w tym samym miejscu powoduje, iż ryby podpływają do powierzchni wody, gdy tylko zbliżymy się do karmidła. Umożliwia to obserwowanie ryb i sprawia wiele przyjemności. Zbyt duże ilości jedzenia szkodzą rybom, a rozkładające się jego resztki na dnie są pożywką dla drobnoustrojów i glonów. Pamiętajmy, że należy zaprzestać dokarmiać ryby, gdy temperatura wody spadnie poniżej 10oC.
Zbawienny wpływ roślin
Najważniejszym elementem równowagi biologicznej ekosystemu wodnego są rośliny wodne. Przyjmuje się iż 1/6 do 1/10 powierzchni stawu powinna być pokryta roślinnością. Bardzo ważne jest utworzenie odpowiednio dużej strefy bagiennej z właściwym doborem gatunkowym roślin. Istotne są również rośliny strefy głębokiej (np. lilie i grążele), ponieważ ich liście ograniczają dostęp promieni słonecznych.